Łambinowice cz. III-stary cmentarz jeniecki

   

   Pora na ostatni wpis z wizyty w  Łambinowicach,Miejscu Pamięci Narodowej. Udajemy się do miejsca oznaczonego literką "C", nie będzie problemu z odnalezieniem go w terenie gdyż znajduje się przy drodze.

    Cmentarz został założony w II połowie XIX w. i  jego najstarsza część  pochodzi z okresu wojny prusko-francuskiej (1870–1871). W następnych latach sytuowano tu  groby niemieckich żołnierzy przebywających na poligonie.

W czasie I wojny światowej, na terenie obok istniejącego cmentarza, chowano zmarłych jeńców-żołnierzy państw ententy z pobliskiego zespołu niemieckich obozów jenieckich. Wtedy przybyło ok. 7 tys. nowych mogił oraz kilka pomników.  

Po zakończeniu I wojny światowej, pochowano tu kilkudziesięciu niemieckich imigrantów (w tym dzieci) z terenów włączonych do Polski,którzy przebywali w Lamsdorf, głównie w związku z istnieniem tu w latach 1921–1924 niemieckiego obozu dla imigrantów.

W połowie lat dwudziestych przeprowadzono również częściową ekshumację i przetransportowanie zwłok jeńców państw zachodnich (Brytyjczyków, Francuzów, większości Włochów i przypuszczalnie Belgów), a w następnym dziesięcioleciu połączono obydwa cmentarze w jeden.  

Podczas II wojny światowej na hektarowym cmentarzu znów rozpoczęto grzebanie jeńców, zmarli oni w niemieckich obozach jenieckich utworzonych po raz kolejny w Lamsdorf. Nie jest znana ich dokładna liczba. Z ekshumacji prowadzonych na przełomie 1945/1946 r. wiadomo, że ok. 4 tys. jeńców radzieckich pochowano w zbiorowych mogiłach poza ogrodzeniem cmentarza, po jego zachodniej i północno-wschodniej stronie. Ślady po grobach żołnierzy innych armii nie zachowały się. Wyjątkiem są jamy po ekshumacji zwłok jeńców brytyjskich i wywiezieniu ich do kraju oraz na cmentarze centralne (np. do Krakowa). Pochówek na cmentarzu zakończono w 1945 r. [źródło CMJW]

Przy wejściu na cmentarz znajduje się kopiec informujący o istnieniu niemieckiego poligonu. 

 Myślałam,że cmentarz w Starych Łysogórkach jest duży, tutaj nastąpiło totalne zaskoczenie bo ten cmentarz jest ogromny! Ciężko jest wybrać jedną ścieżkę aby zobaczyć jak najwięcej. Układ cmentarza zmusza nas do kluczenia, zawracania, w zamyśleniu wędruję długimi alejkami i mimowolnie czytam nazwiska na krzyżach. 
W kilku miejscach znajdują się pomniki ku pamięci jeńców i żołnierzy z danego kraju.

  

Poszczególne miejsca pochówków są oznaczone tabliczkami, niestety część została zniszczona lub pomalowana farbą.

Pomnik poświęcony żołnierzom pruskim i niemieckim.

 Pomnik jeńców serbskich

Pomnik poświęcony jeńcom rosyjskim, inskrypcja została zapisana w językach rosyjskim,niemieckim,polskim,francuskim,hebrajskim i arabskim.

Pomnik poświęcony żołnierzom francuskim

 Pomnik poświęcony jeńcom brytyjskim

Pomnik poświęcony jeńcom włoskim, niestety tabliczkę ktoś zabrał ze sobą.

Na cmentarzu znajdują się również cywilne groby m.in osób związanych bezpośrednio z obozem (sanitariuszki z obozowego lazaretu), nadleśniczego  oraz  dziecięce mogiły.

Żydowski grób na cmentarzu, tu spoczywają w pokoju ciała dwóch braci Israel Hershtair, i Chaim Hershtair. Nie jest to jedyny żydowski ślad w tym miejscu.

Jesteśmy przy granicy cmentarza i wczesną wiosną można wśród drzew dostrzec resztki zabudowań obozu jenieckiego.

W poprzednim poście pokazałam zrekonstruowany obóz jeniecki stalag 318/VIII F, 

natomiast w łambinowickim muzeum znajduje się makieta odtwarzająca wygląd obozów. 

Jedno z drzew rosnących na cmentarzu jest oplecione przez bluszcz pospolity(Hedera helix) o sporych rozmiarach.

I to już ostatnie spojrzenie na nekropolię, żegnamy Łambinowice-Lamsdorf.

Łambinowice cz. II-Stalag 318/VIII F

    Miejsce Pamięci Narodowej  obejmuje 133 hektary powierzchni, znajdziemy tu cmentarze oraz tereny byłych obozów.  Naszą wędrówkę rozpoczęliśmy od wizyty w Centralnym Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu i po długim spacerze docieramy na teren Stalagu VIII F (344) Lamsdorf, na mojej koślawej mapce oznaczonym literką "S",

Przy okazji mijamy, po prawej stronie, basen oraz hydrofor.

Stalag VIII F (344) Lamsdorf

  W czasie I  wojny światowej  tym miejscu istniał obóz dla żołnierzy państw ententy (Lager V, Lager VI a), a w latach 1921–1924 funkcjonował obóz dla niemieckich imigrantów z terenów przyłączonych do Polski, tj. Górnego Śląska, Wielkopolski i Pomorza. 

W trakcie II wojny światowej obóz funkcjonował od 1941r. do marca 1945r. i Niemcy umieszczali tu jeńców radzieckich.  Stalin oświadczył, że ZSRR nie podpisywało żadnych umów międzynarodowych i nie czuje się zobowiązany do ich przestrzegania, dotyczyło to zwłaszcza  konwencji genewskiej z 27 lipca 1929 roku „O traktowaniu jeńców wojennych”. Tym samym  jeńcy radzieccy nie mieli żadnych praw. Obozy jenieckie, w których byli przetrzymywani to w rzeczywistości obozy masowej zagłady. Przez obóz w Lamsdorf przewinęło się ok 200 tyś. jeńców i szacuje się,że zmarło nawet 100 tyś. z nich. 

Pierwsi więźniowie zostali przywiezieni w lipcu 1941 roku a wtedy nawet nie było baraków, zaczęli je stawiać dopiero na jesieni. Część jeńców zimowała w jamach wykopanych własnymi rękami.

Zasadnicza część prac budowlanych została wykonana dopiero w 1942 r.  

Dzisiaj możemy oglądać ogrodzony teren ze zrekonstruowaną wieżą strażniczą i pozostałościami baraków, jest to zaledwie niewielka część rzeczywistej powierzchni dawnego obozu. W zrekonstruowanym baraku jest tworzona wystawa poświęcona jeńcom radzieckim. 

  W historii trwania tego obozu jest jeszcze jeden tragiczny epizod, tym razem dla narodu polskiego. 

Po podpisaniu "Układu o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie" do niewoli trafiło 16,866 warszawskich powstańców , początkowo kierowano ich do obozów przejściowych w Ożarowie i Pruszkowie a później kierowano do stałych obozów jenieckich.

6/7 października 1944 r. do Lamsdorf przywieziono  powstańców w liczbie 5789.

   W obozie znaleźli się m.in. poeci i prozaicy Roman Bratny, Stanisław Ryszard Dobrowolski i Józefa Radzymińska, historyk Aleksander Gieysztor,  rotmistrz Witold Pilecki,  płk Jan Rzepecki z Komendy Głównej AK, ppłk Zygmunt Dobrowolski – negocjator warunków kapitulacji, ppłk Franciszek Rataj ps. „Paweł” – dowódca 15 Pułku Piechoty AK.

  Po raz pierwszy w historii wojen w niewoli znaleźli się nie tylko dorośli mężczyźni, ale i duża grupa dzieci (ok. 650) oraz kobiet na czele z mjr Wandą Gertz było ich 1037. Najmłodszy jeniec –  Jerzy Szulc ps. „Tygrys”, miał zaledwie 10 lat, ale przy rejestracji zawyżył swój wiek.

Żołnierzy walczących o Warszawę zakwaterowano w najgorszej części obozu, w sektorach zajmowanych wcześniej przez jeńców radzieckich. Czekały tam więc na nich zawszone, brudne, zdewastowane baraki, pozbawione elektryczności, szyb w oknach, ogrzewania (a powstańcy poszli do niewoli w letnich mundurach), z nieszczelnymi dachami i gołymi deskami na pryczach. Myli się na zewnątrz w kamiennych korytach, a jako latryny służyły wykopane naprędce doły. Zgodnie z obozowym regulaminem powstańcy byli liczeni dwukrotnie w ciągu dnia, niezależnie od pogody, podczas wielogodzinnych apeli. [1]

Pobyt w Stalagu 344 Lamsdorf  był  jedynie epizodem na jenieckim szlaku, tutaj rejestrowano więźniów nadając numery, selekcjonowano i kierowano do kolejnych obozów w głębi Rzeszy. Ostatni transport kolejowy wyruszył 20 stycznia 1945 r. 

Kilkaset metrów od obozu mieści się cmentarz jeńców radzieckich.

Cmentarz został założony w 1942 r. zmarłych grzebano warstwami w zbiorowych, bezimiennych mogiłach.

Na ślady zbiorowych mogił natrafiono w lipcu 1945 r. W ramach prac Nadzwyczajnej Komisji Państwowej ZSRR na przełomie lat 1945/1946 przeprowadzono częściową ekshumację zwłok. Według dokonanych wówczas ustaleń, na cmentarzu spoczywa ok. 40 tys. osób.

  W 1964 r. wzniesiono tu Pomnik Martyrologii Jeńców Wojennych. Poświęcono go pamięci wszystkich jeńców zmarłych w latach II wojny światowej w obozach jenieckich Lamsdorf. W trakcie prowadzenia prac budowlanych zrezygnowano z utrwalenia śladów zbiorowych mogił. Pomnik, który tworzą dwa potężne pylony, ozdobione rzeźbami figuralnymi, został zaprojektowany przez zespół: Jan Borowczak, Jerzy Beski, Marian Nowak i Florian Jesionowski. W pobliżu pomnika w 1994 r. postawiono krzyż według projektu Mariana Nowaka. [2]

W pobliżu znajdował się obóz Stalag VIII B (344) Lamsdorf.  Izolowano tu żołnierzy z armii francuskiej, belgijskiej, jugosłowiańskiej, greckiej i amerykańskiej, ponieważ brytyjskich żołnierzy  było najwięcej (ok. 48 tys.) obóz nazywano potocznie brytyjskim (Britenlager). Do dnia dzisiejszego przetrwało niewiele: baseny przeciwpożarowe oraz niewielkie fragmenty baraków mieszkalnych.

W 1943 r. Stalag VIII F  utracił samodzielność i zaczął podlegać Stalagowi VIII B, któremu niebawem przyporządkowano także odległy Stalag VIII D Teschen (Cieszyn). Od tej chwili Stalag VIII B Lamsdorf był największym obozem jenieckim w Europie. 
W grudniu 1943 r. nastąpiła reorganizacja i utworzono Stalag 344 , w skład którego wchodził  Russenlager (Stalag 318/VIII F Lamsdorf) i Britenlager (Stalag VIII B Lamsdorf). 

Podobnie jak jeńców „obozu brytyjskiego”, również mieszkańców „obozu rosyjskiego” niemieckie władze ewakuowały w pieszym marszu w styczniu 1945 r. Na miejscu pozostawiono jedynie chorych.

Pozostała nam wędrówka do ostatniego punktu na trasie, będzie to "stary cmentarz jeniecki 1871-1945".